Hoe diep kun je je online verbinden?

Om me heen hoor ik deze dagen zeggen dat online videomeetings echt een uitkomst bieden.  En ik hoor ook dat de kwaliteit van online niet te vergelijken is met een echt fysiek treffen.

Maar is dat laatste waar? Klopt het dat een fysieke meeting een hogere ‘ontmoetingskwaliteit’ heeft?

Het is een onderzoek dat me al een tijdje bezighoudt en daarom bevraag ik mezelf en mensen om me heen erover.

  • Wat maakt een fysieke ontmoeting beter dan online?
  • Wat mis je als je elkaar online ontmoet? Wat zijn voordelen van online?
  • In hoeverre kun je online aanvoelen of horen of zien hoe het met de ander gaat?
  • Hoe open en eerlijk druk je jezelf online uit?
  • Wat is behulpzaam om je online veilig te voelen om je uit te spreken?
  • In hoeverre kun je nabijheid ervaren als je online in gesprek bent?
  • Wat is de toegevoegde waarde van elkaar kunnen aanraken?
  • Welke energetische verschillen ervaar je tussen online en fysiek ontmoeten?

Mijmerend over deze vragen kom ik steeds meer tot een nieuwe overtuiging. En deze overtuiging luidt dat er online veel meer en diepere verbinding mogelijk is dan ik ooit voor mogelijk had geacht. De beperkingen van wat er online mogelijk is, wordt veel meer door mijn denken bepaald dan door wat ik feitelijk ervaar.

Want feitelijk ervaar ik online zeer geregeld grote nabijheid. Ik ervaar – net als via de telefoon – dat ik heel persoonlijke en intieme ontmoetingen heb. Dat ik me getroost kan voelen als ik huil. Dat ik me opgeladen voel na een uitwisseling met mijn collega’s. En ook dat ik alles om me heen en mezelf even vergeet en IN het gesprek ben met elkaar.

Het is pionieren hoe we een prettige plek maken van een ongemakkelijk omgeving. Verken je mee wat de mogelijkheden zijn in de online ontmoeting? Hoe kunnen we hier meer mee? Kan het zijn dat er – eendachtig de quantum mechanica – eigenlijk geen afstand is tussen ons, omdat we ‘interconnected’ zijn en dat we dat ook steeds meer kunnen ervaren als we ons daarvoor openstellen?

Onderstromen in Duitsland

Anselm Kiefer
Anselm Kiefer – Dein goldenes Haar, Margarete

In 2016 schreef ik een artikel over onderstromen in de Duitse samenleving. Ik vond het een spannend onderwerp, omdat ik toen nog niet zo lang in Duitsland woonde en me afvroeg of ik recht van spreken had. Inmiddels ben ik bijna vier jaar verder en verdiep ik me in wat dialoog kan betekenen voor collectief trauma. Een online conferentie daarover maakte dat ik er helemaal ingedoken ben.

Daardoor herinnerde ik me wat ik in 2016 deed in relatie tot het collectieve trauma van Duitsland. Dat trauma voelde ik als nieuwkomer af en toe duidelijk. Ik haalde het artikel van stal, vertaalde het met wat hulp in het Duits en deel dat nu graag met wie interesse heeft.

Het artikel vertelt over mijn ontdekkingen in Duitsland over de Tweede Wereldoorlog, over Duits trauma, over de vluchtelingencrisis van 2013-2016 en hoe dat alles met elkaar te maken heeft. Ik organiseerde drie dialogen om meer te begrijpen over de onderstroom in Duitsland.

Artikel Onderstromen in Duitsland
Artikel Unterströme in Deutschland

Boek: Amanda Ridings – Pause for Breath

Op de eerste wereldwijde conferentie voor mensen die professioneel met dialoog bezig zijn, ontmoette ik vorige maand Amanda Ridings, de schrijfster van dit boek. We hadden een klik en een paar mooie gesprekken, dus was ik nieuwsgierig naar was ze had geschreven in 2011.
De ondertitel van het boek luidt: “Bringing the practices of mindfulness and dialogue to leadership conversations”. Interessant, dacht ik. En toen ging ik lezen…
Amanda Ridings heeft een boek geschreven dat staat als een huis. Ze nodigt je uit naar binnen en spreekt vervolgens tegen je. Dat zou kunnen uitmonden in een lange monoloog over leiderschap en dialoog, maar het effect ervan is anders. Ze spreekt tegen je, stimuleert je een oefening te doen, jezelf vragen te stellen en neemt je via haar persoonlijke ervaringen mee op een zoektocht naar hoe we goede gesprekken met elkaar kunnen voeren. Ze nodigt je uit na te denken over wat er omgaat in je hoofd, je lichaam en je aanwezigheid (ziel, geest) en hoe dat gesprekken met anderen beïnvloedt.
Het was een feest van herkenning in het begin en daarna introduceerde ze nieuwe elementen aan dialoog, waarvan ik me nog niet bewust was. Ze stelt bijvoorbeeld voor om naast de vier “speech actions” uit de standaardliteratuur over dialoog (move, oppose, follow and bystand) een vijfde daaraan toe te voegen: “making a silence”.
Ik vind dat een intrigerend voorstel. Want hoe maak je stilte? Kun je dat in je eentje of is dat een collectieve actie in een gesprek? En hoe onderneem je een collectieve impliciete actie? Wat is ervoor nodig in een groep om dat voor elkaar te krijgen? Dat het bijdraagt aan de kwaliteit van gesprekken om af en toe een pauze voor een ademtocht te nemen, daar zal iedereen het over eens zijn. Stilte kan je ruimte bieden voor een groter individueel en collectief bewustzijn en kan je helpen diepere wijsheid aan te boren, maar hoe doe je dat dan? Amanda Ridings brengt haar jarenlange ervaring als T’ai Chi beoefenaar in om hierin te ontwikkelen en te verkennen wat we in dialoog kunnen bewerkstelligen.
Als je meer over dialoog wilt weten en hoe je hele wezen (hoofd, hart, lijf, geest) kan bijdragen aan het voeren van de juiste gesprekken, dan kan ik je dit boek zeer aanraden. Het boek brengt fragmenten van wat we weten over goede dialoogvoering – of misschien zelfs het goede leven – bijeenbrengt tot een kloppend geheel. Het biedt een prachtig geïntegreerd verhaal dat heelheid ademt en uitnodigt om te experimenteren en te ontwikkelen.

Boek: Bart Brandsma – Polarisatie

[:nl]Soms lees je een boek dat iets doet verschuiven in jezelf. Nu, Polarisatie is zo’n boek. Het gaf me inzicht in hoe het huidige politieke en maatschappelijke klimaat ontstaat en gevoed wordt. Wat is de brandstof van het populisme? Heel interessant dus en het stelde mij ook voor vragen. Wat doe ik als het gaat om polarisatie? Wat helpt en wat maakt het erger? Het is goed je daarvan bewust te worden en dit boek van Bart Brandsma geeft in klare taal en kort en krachtig antwoord op deze vragen.
Ik was me nog niet zo bewust hoe het benadrukken van identiteit sterk bijdraagt aan polarisatie. En ook niet dat een tegen-argument kan bijdragen aan het versterken van de andere pool. Dat klinkt als een open deur en misschien ben ik wat langzaam in het bewust doorgronden van hoe het werkt, maar elke kant van de polen is dus dubieus gebied om in te verkeren.

Bart Brandsma gaat gelukkig verder dan een beschrijving van hoe polarisatie werkt. Hij geeft ook zijn ideeën over hoe de kracht van polarisatie te verminderen. En daar komt mijn vakgebied Dialoog om de hoek kijken. Hij pleit ervoor altijd bewust te werken aan het creëren van een sterk midden. Een midden waar de onderwerpen waarom het echt gaat (een bepaalde schaarste) in een dialogische context onderzocht kunnen worden. Dat het voor mensen en in het bijzonder politici de kunst is in het midden de juiste vragen te stellen en aandachtig te luisteren alvorens een ontwikkelingsrichting te kiezen of te stimuleren.

Eigenlijk is dit boek verplichte kost voor iedere politicus, maar eigenlijk zou iedereen het moeten lezen.[:]

Boek: Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert – Vrije ruimte

[:nl]Vrije ruimte, als we die toch maar meer voor onszelf konden organiseren. Vrije ruimte buiten de tijd om te reflecteren, te werken aan meesterschap en stil te staan bij de grote vragen. Zoals de ultieme vraag: Wat is het goede leven?

Een ondertitel van dit boek luidt: Klassieke scholing voor de hedendaagse praktijk. Dat is het precies. Op heel toegankelijke wijze met goede voorbeelden uit de praktijk, schetst dit drietal hoe we in deze tijd onze scholing ter hand kunnen nemen. Geen vakscholing, maar levensscholing. Via de grammatica (hoe te verwoorden), de retorica (hoe vrijmoedig te spreken) en de dialectica (hoe te redeneren) naar de ethica: het meesterschap.

Ik heb bijzonder genoten van dit boek, omdat het een verademing is weer stil te staan bij zorgvuldig redeneren in tijden van nepnieuws. En voor wie denkt dat het een rationele exercitie is, lees het boek: zowel hoofd, hart als buik worden aangesproken als bronnen van weten.

Naast veel nieuwe inzichten, sprak mij in het bijzonder aan het begrip ‘hegemonikon’. Dat is een begrip van de stoïcijnen voor “innerlijke stuurman”:

“De innerlijke stuurman doet niet alleen een beroep op mijn verstandelijke vermogens of argumentatieve vaardigheid, maar ook op mijn houding, de kwaliteit van mijn betrokkenheid, de aard van mijn verbondenheid met de kwestie en met de mensen die er een rol in spelen.”

Ik ga in mijn dagboek zo nu en dan in gesprek met deze innerlijke stuurman en dan doe ik vaak interessante ontdekkingen. Daar blijkt ook een term voor te zijn: reflectief dagboek schrijven. En ik vraag mezelf meteen af of dat ook niet een mooie vorm kan zijn om aan te bieden bij coaching. Kortom: voldoende inspiratie![:]

Boek: William Isaacs – Dialogue and the art of thinking together

[:nl]Hebben jullie dat ook wel eens, dat je een boek leest, er een potlood bij pakt en dan zo’n beetje alles gaat aanstrepen? Nou, zo’n boek is dit boek van William Isaacs. Ooit heb ik het diagonaal gelezen, maar nu drong de inhoud pas echt tot me door.

Het boek uit 1999 is een soort bijbel van dialoog. Isaacs is erin geslaagd in 400 bladzijdes de essentie te vatten van het waarom van dialoog, maar geeft tegelijkertijd ook praktische handvatten voor dialoogvoering. Het boek heeft ook een gelaagdheid, waardoor je als beginner misschien weer andere dingen leest dan als ervaren dialoogbeoefenaar.

Het boek begint met uitleg over wat dialoog is. Daarna behandelt Isaacs wat nodig is om een goede dialoog te voeren:

  • 4 vaardigheden: luisteren, respecteren, oordeel opschorten en je uitspreken
  • voorspellende intuïtie over patronen in gedrag
  • een goede setting creëren.

Isaacs geeft bij alles wat hij aandraagt aansprekende voorbeelden.
Hij eindigt het boek met  mogelijkheden voor toepassing van dialoog, zowel in zakelijke als in maatschappelijke context.

Voor mij is het extra leuke dat Isaacs allerlei andere onderzoekers aan het woord laat of citeert waarin ik me al eerder heb verdiept: Argyris, Bohm, Schön, Scharmer, Senge, Bateson, Schein, Zohar, Beer, Wilbur, Wheatley. En ook relatief nieuwe namen die nieuwe werelden openen: Kantor, Garrett. Het is daardoor een integrerend boek waarin veel samenkomt. Al met al een aanrader voor iedereen die professioneel aan de slag is of wil gaan met dialoog.[:]

The Gift of Listening

[:nl]We believe that we listen, but it’s not true.

Listening, if we did it deeply and fully,
would totally transform our lives.

Listening is an experience of communion
in which we choose to be present.

When we listen deeply,
we “hear” with our heart, not just with our ears.

Listening is not a casual or insignificant act,
but an act of great purpose and beauty.

It is also a practical and effective way for us
to offer each other love and respect.

by Paul Ferrini[:]

Boek: Ingeborg Bosch – Onze liefde

[:nl]De ondertitel luidt: “Hoe elkaar (terug) te vinden en niet (meer) kwijt te raken”. Een boek waarin Ingeborg Bosch, de ontwikkelaar van de Past Reality Integration-therapie, vanuit de bril van PRI kijkt naar de liefdesrelatie. Een logisch en mooi boek, omdat het redeneert vanuit het kader dat je alleen aan de relatie kunt werken door aan jezelf te werken:

Een van de grootste problemen in relaties is dat we de neiging hebben om de oorzaak van onze eigen nare gevoelens op onze partner te projecteren. Zij deed dit. Hij deed dat. En ga zo maar door. Het is natuurlijk ook echt heel moeilijk om steeds eerst binnen in jezelf te kijken wanneer je je boos, verdrietig of slecht voelt. De manier waarop wij mensen functioneren is nu eenmaal sterk gericht op wat zich buiten onszelf afspeelt en buiten onszelf zien we al die andere mensen, en vooral onze partner, wel of juist niet doen wat de wij zouden willen. In plaats van ons af te vragen wat er aan de hand is met onszelf, en waarom het zo moeilijk kan zijn om te gaan met wat de andere persoon, in onze perceptie, doet, gebruiken we vaak ‘zij moet veranderen’-strategie.”

Ingeborg Bosch stimuleert je om van perspectief te veranderen.

We moeten stoppen met buiten onszelf te kijken wanneer we ons ergens slecht over voelen. Laten we eerst naar binnen kijken. Alleen door naar binnen te kijken kunnen we er écht achter komen waarom we ons slecht voelen”.

Het is dezelfde boodschap die ook Otto Scharmer in zijn Theory-U uitdraagt: “Turn the camera back on yourself“.

Misschien is het wel het belangrijkste inzicht dat ik ooit heb gekregen, omdat het kan leiden tot duurzame verbetering van verbinding tussen mensen, als we allemaal deze verantwoordelijkheid nemen. Het is verrekte moeilijk, maar het is volgens mij de  weg naar vrede .

In het boek werkt Ingeborg Bosch verder uit hoe je in relaties elkaar kunt helpen naar jezelf te kijken, wat je zoal kunt tegenkomen als je een kijkje binnenin neemt en geeft ze ook een aantal praktische oefeningen voor stellen.

Wat mij ook aansprak is haar model om naar de verschillende aspecten van een relatie te kijken: ziel, mentaal/emotioneel, lichamelijk en levensfilosofie. Dat komt weer overeen met de vier dimensies van je authentieke zelf, waarmee ik in mijn coachingspraktijk werk en dat gebaseerd is op het model van mijn leerschool van Pioniers in Authentiek Leiderschap, ontwikkeld door Paulien Assink.

Zo komt alles weer samen en is er misschien toch een waarheid, van waaruit we kunnen werken en redeneren…[:]

Boek: Jan Bommerez – Door de bomen het bos zien

[:nl]bommerezDit boek wilde ik al een paar jaar lezen, maar soms wacht ik blijkbaar tot de timing goed is. Een nieuwe geheel herziene druk leek me het juiste moment en dat klopte.

Bommerez’s boek gaat over het ontdekken van de eenvoud onder de complexiteit. Het stimuleert je je niet te laten intimideren door complexiteit en de snelheid en veelheid van informatie. Het stimuleert je te vertragen en waar te nemen welke universele principes, waarden, impliciete ordening daarachter schuil gaat. Ik schrijf “schuil gaat”, omdat we vooralsnog nog niet zo zijn geoefend in het gezamenlijk waarnemen en ontdekken hiervan.

De afgelopen tijd heb ik me door de hoofdstukken heen gewerkt. Niet in de betekenis van dat het zwaar was, maar omdat ik iedere zin wilde opnemen en ondertussen mindmaps voor mezelf maakte om alles goed tot me te laten doordringen en mijn eigen inzichten ermee te verenigen.

Het is een rijk boek, waarin lijnen samenkomen: Covey’s eigenschappen van effectief leiderschap, Collins’ Good to Great, Scharmer’s Theory U, Margaret Wheatley’s Leiderschap en de nieuwe fysica, Barry Long’s inzichten over liefde, Bohm en Isaacs over dialoog, Dana Zohar’s SQ, systeem denken, nu ja, kijk maar op mijn website naar mijn inspiratiebronnen.

Een boek dat ik las en waarbij ik voortdurend knikte, omdat Bommerez opschrijft wat al sluimerde. Hij verwoordt het helder en schroomt niet om in het boek belangrijke bevindingen (de kern) vrolijk te herhalen. Zodat kan doordringen dat alles er al is en dat we beter zullen leren ons erop af te stemmen. Dat “dialoog hét voertuig is voor leiderschap in de eenentwintigste eeuw”. Dat – in mijn woorden – onze hersenen en ons hart een ontvangststation zijn en geen opslagruimte. Dat een relatie niet iets is tussen twee, maar dat er een derde component bijhoort, de verzoenende, neutrale.
Als ik het zo opschrijf, lijkt het abstract, maar door de voorbeelden weet Bommerez het concreet en toegankelijk te maken.
Het motiveert en stimuleert me om met nog meer inspiratie samen met Olga de training Dialoog Begeleiden te verzorgen. We werken mee aan iets belangrijks.

Dank voor het schrijven Jan Bommerez!

1608 - Door de bomen het bos zien, Jan Bommerez_3
Voorbeeld van een van mijn mindmaps, deze gaat over hoofdstuk 2 “het onzichtbare leren zien”
En hier zijn ze allemaal bij elkaar: Mindmaps Renate – Door de bomen het bos zien, Jan Bommerez[:]